Zahartzaroan “bizitza betea” izateko prestakuntza
Argi dago urteak igaro ahala zahartze biologikoa gertatzen dela, eta, horren ondorioz, gorputzaren bizitasuna gutxitu egiten dela eta hauskortasuna areagotzen dela. Era berean, egia da zahartze biologikoak eragina duela pertzepzio sentsorialaren murrizketan eta funtzio kognitiboetan eragiten duen garunaren galera neuronalean.
Ikerketa batzuen arabera, zahartze kognitiboan eragina duten faktoreen artean, % 25 narriadura biologikoarekin lotuta dago eta % 75 faktore psikologikoekin eta ingurumenarekin. Kasu bakoitzean ehunekoak aldatuko diren arren, kasu guztietan, neurri handiagoan edo txikiagoan, subjektuak ingurunearekin duen interakzioaren mende dago. Beraz, faktore biologikoek baldintzatzen dute, baina psikologikoak eta ingurumenekoak erabakigarriagoak izan daitezke. Era berean, esan daiteke gorputzaren osasuna ekartzen duten faktore biologikoak, faktore psikologikoek eta ingurumenekoek baldintzatzen dutela. Ontzi komunikatzaileak dira.
Bizitzaren legea da, nahiz eta batzuek iragartzen duten gizakiek laster gaindituko dutela heriotza. Diotenez, banku-kontu onbideratu bat duenak hilezkortasunera iristeko aukera handia izango du. Ez dakigu zer gertatuko den, baina hori gertatzen den bitartean, gertatzen bada eta interesatzen bada, zahartzaroaren erronketako bat da, ahal dela, funtzio kognitiboei ere eragiten dien zahartze biologikoaren prozesuaren ondorioak lasaitasunez onartzea eta, ahal bada, jakinduriaz etekina ateratzea.
Beste era batera esanda, nola jarraitu hazten urritzerakoan. Nola jarraitu bizitza betearen bila, hau da, gaitasun pertsonalak ahalik eta gehien garatzen, eta oinarrizko premia pertsonalak eta sozialak asetzen, bakoitzaren egoera berezia eta mugak eta testuinguruaren baldintzek eta baliabideek eskaintzen dituzten aukerak kontuan hartuta.
Aldagai asko dago jokoan, hazten jarraitzeko erronkan, zahartzaroan bizitza betea lortzeko ahaleginean jarraitzeko erronkan, adinaren berezko urripenak eta mugak onartuz. Prozesu hori kudeatzeko funtsezko gaietako bat bizitzarako oinarrizko premiatzat hartzen direnak ulertzeko modua da.
Ongizate-estatuaren ereduetatik, zahartze aktibo eta osasungarriaren paradigma garatzen duten hainbat proposamenetatik eta Europar Batasunaren Zahartze Aktiboaren eta Nazio Batuen Giza Garapenaren indizeetatik jasotzen diren premien eta zerbitzuen esparruek lehentasuna, eta ia esklusiba, dute biziraupen-premiak (behar ekonomikoak, osasuna, hezkuntza, segurtasuna eta babesa).
Alternatiba gisa planteatzen den “bizitza betearen” ikuspegitik, ulertzen da oinarrizko premiak ez direla biziraupen-beharretara mugatzen, baizik eta kalte larri eta iraunkorra eragiten duten eta pertsonen eta gizarte osoaren bizitza betea garatzeko aukera ematen duten guztiak sartzen direla. Bizitza betearen ikuspegitik bizitzarako beharrezkotzat jotzen diren oinarrizko premiak honako hauek dira: beharrizan fisiologikoak, motorrak eta osasunekoak; askatasun-, segurtasun- eta babes-premiak; ezagutza-premiak, naturaren zaintza eta teknologiaren erabilera; premia afektiboak, sozialak eta komunitarioak; premia ludikoak, estetikoak eta artistikoak; bizitzari zentzua emateko beharra.
Gizarte batek porrot egiten du bizitzarako oinarrizko behar guztiak asetzeko aukeren atalasea bermatzen ez badu, ez bizirauteko oinarrizko premiak bakarrik. Baina ongizate pertsonalerako, inguruneko baldintzez gain, inguruneko baliabideak modu egokian erabiltzeko gaitasunak ere behar dira. Baliabideak eta gaitasunen garapena elkarrekin planteatu beharko litzatekeen binomioa da, baina normalean disoziatuta egoten dira. Gizarte baten aberastasun handiena bertako jendearengan dago, eta prestakuntza da pertsonen gaitasunen garapena ziurtatzeko bide nagusia.
Ez dago “bizitza betea” abstraktu bat, “bizitza betea” zehatz eta mugatuak baizik, betiere bizitzan zehar eraiki ditugun bizi-ibilbideen aniztasunak, inguruneko baliabideek eta pertsona bakoitzaren gaitasunek baldintzatuta. Beraz, hauskortasun- eta mendetasun-egoeran dagoen pertsona baten bizitza beteaz hitz egin daiteke, eskura dauden baliabide pertsonal, material eta funtzionalak behar bezala erabiltzen dituen heinean eta bere gaitasunak ahalik eta gehien garatzen dituen heinean. Bizitzarako oinarrizko premiak asetzeko behar diren baliabideen eta gaitasunen proposamena erreferente ireki gisa ulertu behar da, aukerak ematen dituena eta erabaki pertsonalak hartzeko eremua zabaltzen lagun dezakeena.
Udako Ikastaroen barruan, Helduak-Adi! elkarteak “Ongizateko egoeran sakondu eta errealitate berriak zahartzaroko bizitza betea-ra egokitu” izeneko ikastaroa antolatu du. Prestakuntza da ongizate egoerari laguntzeko garrantzizko alderdi bat. Planteatzen den gaia hau da: nola egokitu prestakuntza-planak adinekoen ongizate pertsonal eta sozialaren bila, bizitza betearen ikuspegitik?
Gaiak garrantzi handia du, zuzenean eragiten baitio biztanleriaren laurdenaren ongizate pertsonal eta sozialari, eta zeharka gizarte osoari. Erronka da nola jarraitu hazten mugen barruan, hazkunde pertsonala modu osagarrian integratuz, bizitzarako oinarrizko premiak eta garapen soziala kontuan hartuz, bakoitzak bere neurrian gizarte-onurarako ekimenetan inplikatuz eta konpromisoa hartuz. Bizi-zikloaren azken etapa zentzuz eta jakinduriaz bizitzeko aukera bat da, garrantzia duen horretan zentratuz eta beharrezkoa ez dena baztertuz.
